Basit bir şeker veya monosakkarit olan glikoz, en önemli karbonhidratlardan biridir. Glikoz formülü C₆H₁₂O₆ olarak tanımlanır. Dekstroz olarak da adlandırılan ve kan şekeri olarak bilinen bu bileşik, vücuda enerji sağlayan temel kaynaklardan biridir. Birçok bitkide ve kanda bulunur. Beyin ve sinir dokularının temel enerji kaynağıdır. Sakkarozdan daha tatlıdır.

Glikoz, insan organizması için çok önemli bir maddedir. Vücutta en kolay ve en çok kullanılan enerji hammaddesidir. Glikoz, vücut hücrelerinde yakılarak su, enerji ve karbondioksite dönüştürülür. Fotosentezin ana ürünlerinden biridir ve hücresel solunum onunla başlar. Adı, Yunanca 'tatlı' anlamına gelen "glukus" ve kimyada şekerlere verilen 'oz' ekinden türemiştir. 100 mililitre kanda 90-110 mg glikoz yoğunluğu bulunur ve bu yoğunluğun aynı sınırlar arasında korunması gerekmektedir.

Glikoz, karbonhidratların en küçük yapı taşıdır. Bitkilerde fotosentez ile ortaya çıkar. Çok sayıda glikoz, özel bağlarla birleştirilerek glikojen, nişasta ve selüloz oluşturur. Vücutta bulunan kanın glikoz yoğunluğundaki artış veya azalış, organizmada çeşitli sorunlara yol açar. Glikoz yoğunluğundaki değişikliklerden ve sorunlardan en ağır etkilenen organ sinir sistemidir. Bunun nedeni, sinir sistemi ve gözün retina tabakasının enerji gereksinimlerini yalnızca glikoz ile karşılamalarıdır. Bu nedenle sinir sisteminin glikoz eksikliğine (hipoglisemi) dayanıklılığı çok azdır.

Kandaki glikoz oranı 70 mg altına düştüğünde, sinirlilik, zihin dağınıklığı, titreme, kısa süreli kramplar ve huzursuzluk gibi belirtiler ortaya çıkar. Kandaki yoğunluk daha da düştüğünde tam bir bilinç kaybı ve yaygın kasılmalar gelişir. Glikoz eksikliğinden kaynaklanan bu tabloya hipoglisemik koma denir. Belirtiler ortaya çıktığında hastaya hemen glikoz verilmelidir. Kanın glikoz yoğunluğundaki azalma kadar artması da tehlikelidir. Bu duruma ise hiperglisemik koma veya diyabetik koma denir.

Monosakkaritler diye tabir edilen basit şekerlerin en yaygını glikozdur. Çok önemli bir karbonhidrattır. Glikoz kristale benzer, mol ağırlığı 180 g olan, suyun içinde çözünebilen kokusu olmayan son derece tatlı bir maddedir. Kimyasal maddelerin sentezlenmesi ve canlının varlığı, glikozun parçalanması ile oluşur. Glikoz çözeltileri, bakterilerin üremesini ve çoğalmasını da engeller. Karaciğerde bir bölüm glikoz molekülünden glikojen yapılmaktadır. Birçok meyve ve sebze, tam tahıllar, baklagiller, pirinç ve patates gibi nişastalı besinler yapılarında glikoz bulunduran gıdalardır.

Glikoz, metabolizmada hayati bir rol oynar. Hücrelerde enerji üretiminin ana kaynağıdır ve bu enerji, adenozin trifosfat (ATP) molekülü şeklinde depolanır. Glikozun vücutta düzenli bir şekilde kullanılması, insülin ve glukagon gibi hormonlar tarafından kontrol edilir. İnsülin, glikozun hücrelere girmesini ve enerji olarak kullanılmasını sağlar. Glukagon ise glikozun karaciğerde depolanmasını ve gerektiğinde serbest bırakılmasını düzenler.

Glikoz metabolizmasındaki bozukluklar, diyabet gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Diyabet, vücudun yeterli insülin üretememesi veya insülini etkili bir şekilde kullanamaması durumunda ortaya çıkar. Bu durum, kan şekeri seviyelerinin kontrolsüz bir şekilde yükselmesine neden olur. Diyabetin yönetimi, glikoz seviyelerinin düzenli olarak izlenmesi ve uygun diyet ve egzersiz programları ile sağlanır.

Glikoz, hem bitkilerde hem de hayvanlarda hayati öneme sahip bir şeker türüdür. Vücudun enerji ihtiyacını karşılamada kritik bir rol oynar ve hücresel solunumun ana yakıtıdır. Glikozun vücutta düzenli bir şekilde bulunması ve kullanılması, genel sağlık ve yaşam kalitesi için son derece önemlidir. Bu nedenle, glikoz seviyelerinin dengede tutulması ve glikoz metabolizmasının düzgün çalışması, sağlıklı bir yaşam için gereklidir.